De olifant in de kamer

De olifant in de kamer

Vijftigduizend miljard dollar. Dat blijkt de prijs te zijn, voor groene energie — alleen al in de Verenigde Staten. En Europa heeft nog meer over voor die groene gekte. Die denken waarschijnlijk, dat het over Zimbabwe dollars gaat, want dat is omgerekend 20 US dollarcent. Maar dat is het niet. Het prijskaartje is 45.347,00 miljard Euro.

Voor die prijs, 50 biljoen dollar, weet de plaatsvervangend minister van Energie, David Turk, trouwens niet eens, of dat de wereldtemperatuur wel zal verlagen. Of hij wil het niet zeggen. Die indruk krijg je in elk geval, als je het fragment van vijf minuten, bekijkt van de hoorzitting die daar over ging (US Senaatscommissie, mei 2023).

Kijkt u daar van op? Ik kan anders nóg een voorbeeld geven, dichter bij huis. Van Nederlanders is gekend dat ze zuinige mensen zijn, en dat siert ze. Je weet maar nooit wat er nog op je afkomt. Maar wie daar helemaal geen last van heeft, is D66 (ex-) Minister voor Klimaat en Energie, Rob Jetten. Die is absoluut niet krenterig. 

Hij heeft er zelfs 28 miljard euro voor over, om de temperatuuropwarming met 0,00036 °C naar beneden te brengen. Als dat geen waardig idealisme is. Verdient een standbeeld. Of het schavot. Ik klets niet zomaar uit mijn nek, want ook daar bestaan bewijzen van. Die kan u hier bekijken. Alberto Contador wordt gevraagd voor een publicitaire clip. Cero cero cero cero treinta y seis.

België die nu zelf uranium moet aankopen wegens alles verkocht — nee, niet aan Suez France, dat was een ander dossier — heeft al aangevraagd, of ze niet met zwart zaad mogen betalen. Misschien kan dat, mits bio, wie weet …

Kortom: ik denk niet dat we de discussie over de prijs van kernenergie nog verder moeten voeren, vindt u ook niet. Maar moest u toch twijfelen … De investeringskost voor een 'state-of-the-art' kernreactor is € 1,9 miljard, voor 1000 Megawatt (MW) elektrisch vermogen. En wat je er mee kan aanvangen, zal ik laten zien aan de hand van volgend schema. Heel sterk vereenvoudigd: het principe van een kerncentrale.

Een kerncentrale kan je vergelijken met een stoommachine. Hierin wordt water opgewarmd, waardoor een grote dynamo begint te draaien, die op zijn beurt elektriciteit opwekt. Bij een kerncentrale komt er echter geen verbranding aan te pas. Hier wordt warmte opgewekt, door in de reactor een kettingreactie uit te lokken, die enorm veel warmte vrijmaakt. Dit filmpje van Engie legt dit in vier minuten uit. Of u leest de tekst.

Er zijn verschillende types kerncentrales maar in het schema hierboven zie je een drukwaterreactor, zoals die gebruikt wordt in Doel en Tihange.

Alles begint met uranium, of plutonium, dat men gebruikt als splijtstof. Dit zilvergrijs metaal wordt verwerkt tot kleine keramische ‘pillen’ (ca 1cm x 1 cm), en op elkaar gestapeld in afgesloten metalen buizen, die brandstofstaven worden genoemd. Meestal worden meer dan 200 van deze staven samengebundeld. In de reactor (1) wordt de splijtbare uranium- of plutoniumkern met een neutron gebombardeerd, waardoor het in stukken breekt (splijt). Dit lokt een gecontroleerde kettingreactie uit in het reactorvat, waarbij grote hoeveelheden warmte vrij komen. Daarmee wordt water verwarmd tot ± 300 °C. Door in de reactorkern regelstaven te steken of terug te trekken kan men de reactiesnelheid respectievelijk verlagen of verhogen. Of in urgentie stoppen — dit duurt maar 1,3 seconde. Om te vermijden dat het water begint te koken, wordt de druk op 155 bar gehouden met behulp van een drukregelvat. 

Het water loopt via een buizenstelsel (primaire kringloop) door, van het reactorvat naar de stoomgenerator (2), waar, zoals de naam het zegt, stoom wordt geproduceerd. Die stoom zet een turbine in gang (3) waaraan een turbo-alternator is gekoppeld (kringloop 2 / water-stoomkring) en die produceert op zijn beurt koolstofvrije elektriciteit. De ongebruikte stoom wordt vervolgens weer gecondenseerd tot water (4), en hergebruikt in het verwarmingsproces (koelingskringloop). Hiervoor maakt men gebruik van koud koelwater, afkomstig van de zee of een rivier. Men laat dit lopen door duizenden buizen, en wanneer het zijn afkoelende werking heeft volbracht, kan het op 2 manieren worden afgevoerd. Ofwel wordt het — nog licht opgewarmd — terug in de externe bron geloosd, waar het vandaan komt. Ofwel wordt het naar een koeltoren (5) geleid, waar het zijn warmte afgeeft aan de atmosfeer. Door gebruik te maken van koeltorens voldoet de centrale aan de milieuvoorschriften met betrekking tot de opwarming van de waterlopen. Wat dus uit de koeltorens komt is absoluut niet radioactief, zoals sommigen zouden kunnen denken, maar is enkel stoom, afkomstig van het koelingsproces.

Tot zover het principe van een kerncentrale, maar hoe is het gesteld met de energiehuishouding ... en wat kan kernenergie betekenen voor het klimaat? Het Wereld Natuur Fonds, is voorstander van een energie huishouding, die in harmonie is met de natuur. Maar hoe consequent is deze organisatie? 

Je kan dan wel sterke voorstander zijn van wind en zon (Bron), dit zijn energiesystemen die, om te beginnen veel meer belastend zijn voor het elektriciteitsnetwerk, en dat is toch een centraal punt in je energiehuishouding. Zon en wind hebben, in vergelijking met kernenergie, een veel grotere impact op de omgeving. Ze hebben, ruw geschat, duizend keer meer ruimte nodig en tien keer meer grondstoffen. 

Als energiebron is kernenergie zo goed als onuitputtelijk, en de CO2-uitstoot is vrijwel nihil, voor zover u dat al belangrijk zou vinden. De centrale zelf stoot helemaal geen CO₂ uit, zoals u kon afleiden uit het schema, maar inderdaad, als je kijkt naar de totale levenscyclus (bouw, brandstoftransport, afval, …) dan kom je uit, op ongeveer dezelfde uitstoot als windmolens. De andere energievormen, olie en gas, produceren veel meer CO₂, en bruin- en steenkool zijn helemaal niet bespreekbaar, tenzij je CO₂ kunt opvangen.

Kerncentrales produceren gigantisch veel energie, met quasi niets aan grondstoffen. In één gram uranium zit evenveel energie als in 2500 kg steenkool! Ik resumeer hier de argumenten van Marco Visscher in zijn boek "Waarom we niet bang hoeven te zijn voor kernenergie: De emoties & de feiten”. Een aanrader.

Voor alle energie in een leven volstaat een pingpongballetje met uranium. De afval die je — per persoon — produceert bij kernsplitsing, kan in een blikje cola, en bijna alle inhoud hiervan kan in een verbrandingsoven. Wat rest na verbranding is amper 5 gram, het gewicht van een blad printpapier. Alle hoogradioactieve afval uit een kerncentrale kan in een flinke koelkast en om een gezinswoning daarmee te vullen duurt het driehonderd jaar. 

Als we alle hoogradioactieve kernafval verzamelen, van alle reactoren sinds de jaren vijftig, dan komt dit, binnen de krijtlijnen van een voetbalstadium, zo’n 4 meter hoog. Dat is net zoveel als we in twee uur tijd, wereldwijd, produceren aan elektronisch afval, of in drie minuten aan huishoudelijk afval. De milieuvervuiling door chemicaliën, zware metalen en bepaalde kunststoffen, is dan wel van een totaal ander kaliber. Vaak zijn die veel dodelijker dan plutonium, wat nochtans door sommigen wordt aanzien, als de giftigste substantie op aarde.

De kernenergiecyclus heeft relatief weinig energie nodig, omdat er relatief weinig grondstoffen nodig zijn, én er enorm veel energie zit in uranium (en thorium). De economische levensduur van kerncentrales (80 jaar of langer) is ook aanzienlijk langer dan zon en zee, en kerncentrales zijn ook veel minder afhankelijk van backup- en opslagsystemen, terwijl die bij gebruik van wind en zon onontbeerlijk zijn. Maar ik val in herhaling…

— — —

De eerste commerciële kerncentrales werden in de jaren vijftig in gebruik genomen. In de grafiek hieronder ziet u de nucleaire elektriciteitsproductie in TWh met daarnaast de spreiding wereldwijd.

Op de hele wereld zijn zo'n 440 kernreactoren in bedrijf, verdeeld over meer dan dertig landen. Ze leveren samen 10% van alle elektriciteit. Dertien EU-lidstaten produceren kernenergie, goed voor 25% van hun totale energieproductie. Geen andere bron produceert meer elektriciteit.

Frankrijk haalt tot ongeveer 70% van zijn elektriciteit uit kernenergie, terwijl Oekraïne, Slowakije, België en Hongarije uitkomen op ongeveer de helft. Deze grafiek geeft de nucleaire opwekking weer van de meest geavanceerde landen in 2021 (in TWh).

Frankrijk — met liefst 58 kernreactoren, verdeeld over 19 locaties — is dus veruit de belangrijkste producent van kernenergie in de Europese Unie en produceert bijna evenveel als China. 90% van de Franse elektriciteit is afkomstig van koolstofarme energie en meer dan 70% van hun elektriciteit wordt geproduceerd door kerncentrales. 

Maar wat vooral zorgen baart, als je naar de cijfers kijkt, zijn de zich ontwikkelende landen. Hier zal de vraag naar energie exponentieel toenemen. Het zijn om te beginnen al de landen waar het bevolkingsaantal het snelste groeit, en waar ook de vraag naar een beter leven steeds luider zal klinken, wat uiteraard terecht is. Maar het zijn ook de landen waar men quasi nog volledig steunt op fossiele brandstoffen, én die al duidelijk hebben aangegeven niet op de groene trein te springen zonder afdoende ondersteuning. Dit vormt uiteraard een sterk geografisch probleem. Als we in het westen alles over de balk gooien voor zinloze, niet renderende systemen, die trouwens uitsluitend kunnen overleven via subsidies, dan is de rekening vlug gemaakt. Er zal niet veel overschieten. Ik blijf het waanzinnig vinden dat men dit niet wil inzien.

De grote Aziatische landen hebben al een zekere weg ingeslagen en zijn ondernemend. Onder andere China zal zich wel redden door het kapitaal, dat we van hier naar hun banken versluizen. Maar bijvoorbeeld Afrika zal het nog lang heel moeilijk hebben, gesteld dat ze er uit raken. De toenemende spanningen in dat continent zijn er niet toevallig. 

Wat de optie kernenergie betreft moet je met een vergrootglas zoeken naar een centrale. Enkel Zuid-Afrika, en dan heb je het gehad. Investeren betekent risico’s, die niemand zal willen nemen, zeker gezien de instabiele regimes en de welig tierende corruptie. Ook zit het technisch niveau ver onder het mondiaal gemiddelde en de mensen die eventueel slagen in een opleiding, emigreren naar landen waar ze hun kennis en kunnen meer kunnen exploiteren. Begrijpelijk, maar op die manier komen de thuislanden nooit van de grond, en blijft men er in rondjes draaien. Niet alleen de ontwikkelingssamenwerking, maar ook het immigratieprobleem vraagt een grondige reflectie en aanpak. Bovendien verliezen we kosteloze tijd door geneuzel over het klimaat en het kneuterige gedoe met systemen die niet werken. Sommige landen hebben dat begrepen, en ontwikkelen een langetermijnplanning waar ook kerncentrales in thuishoren.

Frankrijk wil opnieuw zwaar investeren in kernreactoren van de nieuwste generatie en heeft zelfs een nucleaire club opgericht met tien andere lidstaten — waaronder Nederland en verder vooral Oost-Europese landen — om kernenergie te verdedigen. 

In een gezamenlijke verklaring staat, dat kernenergie een van de manieren is om de klimaatdoelen te halen, om elektriciteit als basisvoorziening te produceren, en de leveringszekerheid te garanderen. Frankrijk nam bovendien een wet aan ‘op nucleaire versnelling’ en ook de Franse publieke opinie heeft zich volgens verschillende peilingen meer dan verzoend met kernenergie. Ook Bulgarije, Tsjechië, Finland en Nederland bereiden zich voor op de bouw van nieuwe kernreactoren. Italië had, net zoals België, beslist om zijn kernreactoren uit te faseren, maar overweegt nu die beslissing te herzien.

Duitsland, Oostenrijk en Luxemburg zitten dan weer in het anti-nucleaire blok. Duitsland wekt slechts 11% van zijn elektriciteit op via kernenergie, en stoot — per persoon per jaar — bijna twee keer zoveel kooldioxide uit als Frankrijk. Doordat Duitsland de zeven resterende kerncentrales sluit, zal de CO₂-uitstoot onvermijdelijk stijgen. Ze krijgen dan ook flink kritiek van onder andere Polen, die tegen 2040 zomaar eventjes zes kernreactoren operationeel wil hebben. De Poolse premier Morawiecki liet fijntjes weten: ‘We stellen vast dat de Duitse gas-vriendschap met Rusland op een totaal fiasco is uitgelopen, en dat dit beleid nu heel Europa in de ellende dreigt te storten. Door systematisch te onder-investeren in kernenergie hebben ze Europa verslaafd gemaakt aan Russisch gas.’

Onderstaande grafiek laat links de landen zien waar de capaciteit in aanbouw het grootst is. De veelkleurige grafiek rechts toont de verwachte nucleaire elektriciteitsopwekking in biljoen kilowattuur. OECD in de legende staat voor ‘Organisatie van Economische Coöperatie en Ontwikkeling (Development)' een organisatie van 38 landen.

Wat Europa betreft behoren vooral de Oost-Europese landen tot de niet-OECD landen

De bouw van een kerncentrale vraagt gemiddeld zesenhalf jaar, maar blijkbaar zou dat fors kunnen worden ingekort wanneer ze in serie worden gebouwd. Momenteel zijn China, Rusland en India wereldleiders op het gebied van het bouwen van kerncentrales.

De komende jaren wordt duidelijk werk gemaakt van méér kerncentrales en het upgraden van bestaande kerncentrales. Dat is wat België ook had moeten doen. De beste kerncentrales zijn degene die al gebouwd zijn, want die kosten ons niks extra. Als je ziet wat aan de andere kant van de wereld gebeurt, dan zie je dat de holle woorden van het westen ook niet meer zijn dan dat. Zinloos en zonder afdoende effect op het klimaat.

Azië, om een voorbeeld te geven, ligt daar helemaal niet van wakker, en wij zullen aan het kortste eindje trekken, de rekening gepresenteerd krijgen en berooid achterblijven.

Ook het investeren in uranium mijnen schiet trouwens tekort. Het duurt minstens 10 jaar om een nieuwe mijn op te starten. Dus die prijzen, voor zowel uranium als de brandstof staven, zullen gigantisch de lucht in gaan. Het probleem is niet het mijnen van uranium. Het probleem is, eens je het uranium gemijnd hebt, dat je een cyclus van twee jaar nodig hebt voor je een uranium brandstof staaf hebt. 

Wat ons land betreft zegt Jean Marie Dedecker heel treffend: